βραβείο

Έπαθλο ή αριστείο που απονέμεται σε άτομο που αρίστευσε ή προσέφερε ιδιαίτερες υπηρεσίες στην ανθρωπότητα, στον ηθικό, πνευματικό, επιστημονικό ή αθλητικό τομέα. Το β. που συνίσταται γενικά σε δίπλωμα, απονομή τιμητικής διάκρισης ή σε ένα συμβολικό αντικείμενο, συνοδευόμενο πολλές φορές από χρηματικό ποσό, απονέμεται από δημόσιες ή ιδιωτικές οργανώσεις ύστερα από υπόδειξη ειδικής επιτροπής. Η σπουδαιότητα του β. είχε αναγνωριστεί από την αρχαιότητα. Στην αρχαία Ελλάδα απονέμονταν κότινος ή χρηματικό ποσό κατά τη διεξαγωγή διαφόρων αγώνων (Ίσθμια, Ολυμπιακοί αγώνες, Νέμεα, Διονύσια κλπ.) σε αοιδούς, ραψωδούς ή αθλητές. Επίσημο β. μπορεί να θεωρηθεί και ο θρίαμβος που τελούσαν στην αρχαία Ρώμη οι νικητές στρατηγοί. Μετά τη μακροχρόνια παρένθεση του Μεσαίωνα (όταν κάθε επιδίωξη του ανθρώπου έτεινε προς υπερκόσμια β.), η χρήση του β. επανεμφανίστηκε στην περίοδο του ουμανισμού, σε έναν κόσμο με ανανεωμένη πίστη προς τις ανθρώπινες αξίες, ως ανώτατη αναγνώριση κάθε διανοητικής δραστηριότητας. Στα μέσα του 17ου αι., με την άνθηση των Ακαδημιών, το β. καθιερώθηκε σχεδόν μόνιμα στον τομέα του πνεύματος. Κατά τον 19ο αι. η ανάπτυξη των επιστημών, της τεχνικής και της βιομηχανίας επεξέτεινε και στις σφαίρες αυτές της ανθρώπινης δραστηριότητας τη χρήση του β. Έτσι σήμερα μπορούμε να αναφέρουμε ότι δεν υπάρχει τομέας δραστηριότητας και έρευνας που να μην περιλαμβάνει β. Κατά τον 19ο αι. διαδόθηκαν επίσης (και συνεχίζονται και σήμερα) β. αγαθοεργίας (π.χ. το β. Μοντιόν στη Γαλλία, από το όνομα του φιλάνθρωπου που το ίδρυσε το 1820 και απονεμόταν στον φτωχό Γάλλο που θα είχε κάνει κατά τη διάρκεια του έτους την πιο ενάρετη πράξη). Τα πιο πολλά και πιο γνωστά β. είναι τα φιλολογικά και τα καλλιτεχνικά. Την πρώτη θέση από άποψη χρονολογίας και σπουδαιότητας στο εθνικό και στο διεθνές πεδίο κατέχουν τα γαλλικά Μέγα Β. Λογοτεχνίας και Μέγα Β. Μυθιστορήματος, που απονέμονται από τη Γαλλική Ακαδημία, το β. Φέμινα, που σήμερα έχει επεκταθεί και απονέμεται και σε Άγγλους ή Αμερικανούς καθώς και το β. Γκονκούρ. Μεταξύ των αγγλικών αναφέρουμε το β. βιβλίου της εφημερίδας Κυριακάτικοι Τάιμς (Sunday Times), το β. Τζέιμς Τέιτ Μπλακ Μεμόριαλ κ.ά. και μεταξύ των αμερικανικών το β. Πούλιτζερ, το β. της Αμερικανικής Ακαδημίας Αξίας (που απονέμεται επίσης σε έργα γλυπτικής ή ζωγραφικής) κ.ά. Στην Ελλάδα β. απονέμονται από την Ακαδημία Αθηνών, το υπουργείο Παιδείας, την Έκθεση Θεσσαλονίκης και από διάφορες ομάδες, οργανισμούς κλπ. Για το θέατρο, τα β., που είναι πολυάριθμα, είναι λιγότερο γνωστά σε διεθνές επίπεδο, με εξαίρεση το βραβείο Μολιέρου στη Γαλλία. Στον κινηματογραφικό τομέα τα πιο διάσημα είναι το β. Όσκαρ (που ονομάστηκε έτσι από το παρατσούκλι που δόθηκε σε ένα αγαλματάκι, το οποίο από το 1929 απονέμεται στις καλύτερες αμερικανικές και ξένες ταινίες από την Ακαδημία Κινηματογράφου των ΗΠΑ στο Χόλιγουντ), ο Χρυσός Λέων του Αγίου Μάρκου, που απονέμεται στην καλύτερη ταινία από εκείνες που προβάλλονται στο διεθνές κινηματογραφικό φεστιβάλ της Βενετίας και ο Χρυσός Φοίνικας που απονέμεται στην καλύτερη ταινία του διεθνούς φεστιβάλ των Κανών. Στον ειδικότερο καλλιτεχνικό τομέα, το πρωτείο των β., που σχετίζονται κυρίως με εκθέσεις ή απονέμονται από τις ακαδημίες καλών τεχνών, έχει η Γαλλία με το Μέγα Β. της Ρώμης, που χρονολογείται από την εποχή του Λουδοβίκου ΙΔ’ και προβλέπει για τους νικητές τη διαμονή (ένας χρόνος για τους ζωγράφους, γλύπτες και αρχιτέκτονες και δύο χρόνια για τους μουσικούς και τους χαράκτες) στη Ρώμη, στην έδρα της Γαλλικής Ακαδημίας (έπαυλη των Μεδίκων). Παγκόσμια απήχηση και εξέχουσα θέση έχει το β. Νόμπελ που απονέμεται κάθε χρόνο σε διεθνείς προσωπικότητες που έχουν διακριθεί στον επιστημονικό (φυσική, χημεία, βιολογία και ιατρική) και λογοτεχνικό τομέα και στη συμβολή τους για την ειρήνη. Στην πρώην Σοβιετική Ένωση, μέχρι τη διάλυσή της, υπήρχε το β. Λένιν, αντίστοιχο κατά κάποιον τρόπο των β. Νόμπελ, αλλά κυρίως για τις σοσιαλιστικές χώρες. Στην Ελλάδα, το κοινωφελές ίδρυμα Αριστοτέλης Ωνάσης έχει θεσμοθετήσει την ετήσια απονομή τεσσάρων διεθνών β.: «Για τον άνθρωπο και την ανθρωπότητα», «Για τον άνθρωπο και τον πολιτισμό», «Για τον άνθρωπο και την κοινωνία» και «Για τον άνθρωπο και το περιβάλλον». Στην περιοχή της μουσικής, σπουδαιότερα είναι το β. για συνθέτες στη Φιλανδία, γνωστό ως β. Σιμπέλιους, τα β. Παγκανίνι για βιολονίστες και Μπουζόνι για πιανίστες στην Ιταλία και το β. Ενέσκου στη Ρουμανία, καθιερωμένο από τον ίδιο τον συνθέτη για την ενίσχυση της μουσικής μόρφωσης στη χώρα αυτή. Στον χώρο της ποπ μουσικής μεγάλη σημασία για τη βιομηχανία της έχουν τα β. Γκράμι, που τελούνται με ανάλογη επισημότητα όπως τα Όσκαρ, και πιο πρόσφατα τα β. του μουσικού καναλιού MTV. Στον αθλητικό τομέα, το β. απονέμεται ως αμοιβή για τα επιτεύγματα ενός αθλητή ή μίας ομάδας κατά τη διάρκεια ενός αγώνα, για το πρωτάθλημα ή για αγώνες τουρνουά. Το β. είναι ένα αντικείμενο (κύπελλο, μετάλλιο κλπ.), συνοδευόμενο συνήθως από χρηματικό ποσό, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια με την επαγγελματοποίηση του αθλητισμού. Υπάρχουν όμως και β. που απονέμονται με βάση όχι μόνο τα αθλητικά επιτεύγματα, αλλά και την κρίση εμπειρογνωμόνων και φιλάθλων. Β. του είδους αυτού, πολυάριθμα σε όλο τον κόσμο, απονέμονται συνήθως στο τέλος του χρόνου σε άτομα που χαρακτηρίζονται αθλητές της χρονιάς. Από τα γνωστότερα είναι αυτά που απονέμει η αγγλική αθλητική επιθεώρηση World Sports και η γαλλική εφημερίδα France Football. «Η στέψη του ποιητή», μικρογραφία της λομβαρδικής σχολής από χειρόγραφο των αρχών του 14ου αι. Το βραβείο Νόμπελ απονέμεται κάθε χρόνο σε προσωπικότητες που έχουν διακριθεί στον επιστημονικό και λογοτεχνικό τομέα και στην προσπάθεια για την ειρήνη. Το επίσημο γεύμα δίνεται στη «Χρυσή Αίθουσα» του δημαρχείου της Στοκχόλμης. Η βράβευση της νίκης στους Ολυμπιακούς αγώνες αποτελεί τη μεγαλύτερη τιμή για έναν αθλητή.

* * *

το (AM βραβεῑον, Α και βραήϊον, ιων. τ.) [βραβεύω]

έπαθλο, τιμητική διάκριση

νεοελλ.

δίπλωμα τιμητικής διάκρισης, μετάλλιο ή κύπελλο.